İklim değişikliğine karşı yapılan mücadelede kullanılan araçlardan biri karbon piyasaları ve karbon ticaretidir. Her ne kadar bazı çevreler tarafından “parası olan kirletir” şeklinde eleştirilere tabi olsa da bir çok çevreci projenin de desteklenmesine katkı da bulunduğu bir gerçektir. Özellikle yenilenebilir enerji projeleri için, emisyon tasarruflarından elde ettikleri gelir, bilançolarını düzeltici etki yaratmaktadır.

Temelde zorunlu ve gönüllü olmak üzere iki çeşit piyasa bulunmaktadır. Zorunlu piyasalar, bölgesel, ulusal veya uluslararası bağlayıcı mevzuatlarla oluşturulmuştur. Gönüllü piyasalarda ise gene ulusal veya uluslararası düzeyde karbon kredilerinin çıkarılması ve ticareti yapılmaktadır.

En önemli zorunlu karbon piyasası Avrupa Birliği’nin ETS olarak kısaltılmış olan Emisyon Ticareti Sistemi’dir. Bu “Cap and Trade” yani tavan sınır ve ticaret sistemine dayanır. Sistem içerisindeki taraflar için bir tavan sınır konulur. Bu sınır tarafların ne kadar emisyon salabileceğini belirler. Bu sınırı aşan kirleticiler aştıkları miktar için “allowance” tahsisat almaları gereklidir. 1 ton karbon tahsisatı, 1 ton CO2 salınımı için verilen izin anlamına gelmektedir.

Diğer önemli bir piyasa Kyoto Protokolü ile oluşturulmuş olan Temiz Kalkınma Mekanizmasıdır( Clean Development Mechanism). Bu kapsamda gelişmekte olan ülkelerdeki emisyon azaltım projelerinin karbon kredileri endüstriyel ülkelerin karbon azaltım hedeflerini karşılamak için kullanılabilmektedir.

Türkiye’de henüz zorunlu bir karbon piyasası bulunmamakla beraber İklim Değişikliği Bakanlığı çatısı altında çalışmaları sürmektedir. 2025 yılında sistemin oluşacağı ve başta yıllık 500.000 ton üzerinde CO2 salınımı yapan işletmeleri içereceğine yönelik planlamalar bulunmaktadır.

Zorunlu karbon piyasaları dışında bağımsız kuruluşlar tarafından belirlenmiş olan Goldstandard, VCS gibi bazı standartlara göre doğrulanmış ve onaylanmış ( verified and validated) emisyon kredilerinin ticaretinin yapıldığı piyasalardır. Burada işlemler daha çok perakende ticaret şirketleri veya brokerlar aracılığıyla yapılmaktadır. CORSİA çerçevesinde gönüllü karbon kredilerine ciddi bir talep yaşanmaktadır.

CORSIA Uluslararası Havacılık Otoritesi ICAO’nun 2016 yılındaki kararına dayalı olarak uluslararası havacılık emisyon miktarının 2020’deki seviyesinde tutulması için geliştirdi piyasa temelli bir önlemdir. Üç aşamada uygulanacaktır, 2021-2023 pilot aşama, 2024-2026 ilk aşama ve 2027-2035 ise ikinci aşamadır. 2027’ye kadar katılım gönüllüdür. ICAO Konseyi aşağıdaki emisyon programlarına/standartlarına göre çıkarılmış olan sertifikaları kabul etmektedir:
• American carbon registry,
• Architecture for REDD+ Transactions (ART)
• China GHG voluntary emission reduction program,
• Clean Development Mechanism,
• Climate action reserve,
• Forest Carbon Partnership Facility (FCPF)
• Global Carbon Council (GCC)
• The gold standard,
• Verified Carbon Standard.

Ülkemizde zorunlu bir emisyon piyasası olmadığından gönüllü piyasalarda ticaret yapılmaktadır. Santrallerin emisyon tasarrufları için teknik bir danışmanın hazırladığı rapora dayanarak, Verra Doğrulanmış Karbon Standardı (Verified Carbon Standart), Gold Standart, Global Carbon Council, International Carbon Registry, Climate Action Reserve, American Carbon Registry, gibi bazı bağımsız kuruluşların standartlarına uygun şekilde akredite kuruluşlar tarafından sertifikalar onaylanmaktadır.

Kullanılan standartlara göre sertifikaların müşterileri farklıdır. Web sitemizin karbon piyasası bölümü üzerinden potansiyel alıcılara ulaşmanız mümkündür.

ETS fiyatları daha şeffaf olup çeşitli portallarda yayınlanmaktadır. Şimdiye kadar en yüksek ETS fiyatı 97.5 euro/tCO2 eş değeri ile 2022’de oluşmuştur. Dünya Bankasının 2023 raporuna göre belli başlı piyasalardaki fiyat trendi Şekil’de görülebilir.
Genel olarak gönüllü piyasalardaki sertifikaların fiyatları zorunlu piyasalardakinden daha düşüktür.

Genel olarak danışmanların network’lerinde bulunan şirketlerden sertifikalar bulunmaktadır ama bunun için yüksek komisyon ödemeleri olabilmektedir. Bunun yerine websitemizdeki formu doldurarak, daha uygun maliyetlerle ihtiyacınız olan sertifikalara ulaşabilirsiniz.

Avrupa Emisyon Ticaret Sistemi 2005’ten beri yürürlükte olan bir sistemdir. Zaman içerisinde yaşanan olumsuzlukların giderilmesine yönelik olarak değişiklikler olduysa da son olarak 2019 tarihli Avrupa Yeşil Mutabakatı ve 2021 tarihli Mutabakat hedeflerinin uygulanma yolunu içeren 55’e uyum paketi ile ETS’de önemli değişiklikler yapılmıştır. Bunlar şu şekilde özetlenebilir:

• Deniz nakliyesi araçları için emisyon sınırları belirlenmiştir. Sektördeki sera gazı yoğunluğu 2025’e kadar %2 düşürülecektir, 2050’ye kadar ise %80 oranında düşürülmesi gereklidir.
• Binalar, karayolu nakliyesi ve ilave bazı sektörlerde ( temel olarak daha önce ETS’de yer almayan küçük endüstri işletmeleri için) ETS 2 isimli yeni bir emisyon ticareti sistemi getirilmiştir. 2027’de uygulanmaya başlanacaktır.
• Toplumdaki hassas grupları desteklemek için 2026-2032 arasında kullanılmak üzere 86.7 milyar Euro bütçeli Sosyal İklim Fonu yaratılmıştır.
• İnnovasyon ve Modernizasyon Founları’nın kaynakları arttırılmıştır.
• Havacılık ve bazı endüstriyel sektörlerdeki ücretsiz tahsisatların kaldırıması için ücretsiz tahsisat kuralları yapılmıştır.
• Piyasa İstikrar Rezervi – Market Stability Reserve- güçlendirilmiştir.

Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması( SKDM), Avrupa’ya karbon kaçağının önlenmesi için oluşturulmuş bir mekanizmadır. SKDM ile AB ETS altındaki karbon tahsisatlarının 2026-2034 arasında tamamen kaldırılacaktır. İklim politikaları daha gevşek olan ülkelerdeki üretilmiş olan ürünlerin, AB’deki çevresel kısıtlara dikkat edilerek üretilmiş ürünlerin yerini geçmesi engellenmektedir. AB’ye ithal edilecek ürünlerin üretimleri sırasında oluşan emisyonlar için adil bir fiyat belirlenecektir. Malın AB’ye girmesi için ya ithalatçı firmalar Sınırda Karbon Düzenlemesi Sertifikası alacaklardır ya da ithal edilen ülkede karbon fiyatının ödenmiş olduğunu belgelendirmesi gerekmektedir.

Sınırda Karbon Düzenlemesi başta Ek 1’deki ürünlerin ithalatında uygulanacaktır. Bunlar çimento, elektrik, demir-çelik, alüminyum, gübre ve hidrojendir. Ek.2’dekiler için ise sadece doğrudan emisyonlar dikkate alınacaktır.

1 Ekim 2023 ile 31 Aralık 2025 arası geçiş dönemi olacaktır ve sadece bildirim yapılacaktır. Sistem 1 Ocak 2026 itibariyle mali açıdan yürürlüğe girecektir.

Ekim 2023’ten itibaren, Avrupa Birliği’ne ihracat yapan, çimento, elektrik, demir-çelik, alüminyum, gübre ve hidrojen sektörleri gömülü ve doğrudan emisyonlarını hesaplamak ve bunu AB’de yerleşik ithalatçılar vasıtasıyla bildirmek zorundadırlar. 1 Ocak 2026 itibari ile ürünlerin üretimi sırasında ortaya çıkan gömülü veya doğrudan emisyonları için ya karbon fiyatı ödendiğini belgelendirmelidir.

Avrupa Bankası tarafından SKDM’nin Türkiye Ekonomisine Potansiyel Etkileri isimli raporda bu düzenlemeden en çok etkilenecek sektörlerin demir-çelik ve çimento endüstrisi olduğu belirtilmektedir.